Klej – szara eminencja w systemie ociepleń.
Co powie średnio znający się na budownictwie człowiek, gdy spotyka sąsiada, wpatrzonego w nową, ocieploną elewację własnego domu? Stwierdzi z pewnością: „Wygląda pięknie!”, a opinię swą oprze na podstawie koloru i faktury tynku. Bardziej dociekliwy sąsiad zapyta o rodzaj materiału termoizolacyjnego, a sąsiad ciekawski lub przymierzający się do podobnej inwestycje nie spocznie, póki nie pozna ceny ocieplenia. Mało kto jednak rozpocznie rozmowę od pytania o klej czyli o to, dzięki czemu to wszystko się trzyma się ściany.
Aby określić rolę kleju w tym układzie zaryzykuję twierdzenie, że dobry system ociepleń jest jak drużyna piłkarska. Budowę takiej drużyny trener – projektant powinien rozpocząć od wyboru bramkarza. Na nic wysiłek całego zespołu, kiedy w bramce wisi „ręcznik”. Rolę golkipera w systemie ociepleń spełnia warstwa termoizolacji. Ma ona bezpośrednio chronić przed stratami „goli” ... czyli przenikaniem ciepła przez mur. Drugim ważnym elementem, który jest zresztą najbardziej wyeksponowany w każdej drużynie jest napastnik. To na niego zwrócone są oczy większości kibiców, on jest pierwszą linią obrony i to on jest z reguły najdroższym graczem zespołu. Nie inaczej sprawa ma się w systemie ociepleń. Rolę najbardziej wysuniętego gracza spełnia tynk zewnętrzny. On stanowi o estetyce i wyglądzie elewacji, on jest pierwszą warstwą ochronną systemu i w końcu on najwięcej kosztuje, zwłaszcza gdy inwestor zdecyduje się na tynk akrylowy. A jak się znudzi jego kolor, zawsze można go przemalować... Co jest jednak bazą drużyny, elementem spajającym wszystkie formacje? Kto jest tym tyrającym w pocie czoła na napastników i formacje obronne, często niezauważanym niedocenianym przez postronnego gapia? Oczywiście pomocnik, czyli klej, a dokładniej mówiąc masa klejąca bądź zaprawa klejąca! I tyle tytułem porównań.
Miejsce i funkcja kleju w systemie.
Technologia bezspoinowego systemu ociepleń ścian zewnętrznych budynku, czyli BSO polega na przymocowaniu do podłoża płyt termoizolacyjnych, wykonaniu na nich warstwy zbrojonej i wyprawy cienkowarstwowej. Każdy z elementów drużyny, przepraszam – systemu, ma swoje ściśle określone zadania. Do zapraw klejących używanych w tej technologii należy m.in:
- trwałe połączenie podłoża z płytami termoizolacyjnymi,
- zapewnienie ochrony tymże płytom przed zniszczeniem mechanicznym,
- stworzenie odpowiednio mocnego i równego podłoża pod tynk cienkowarstwowy.
Inwestorzy w naszym kraju nie mogą narzekać na brak możliwości wyboru systemu ociepleń. Obok siebie funkcjonuje i konkuruje kilkudziesięciu systemodawców, oferujących kompleksowe rozwiązania. Obok nich istnieje trudna do określenia ilość małych, lokalnych firm produkujących tylko niektóre elementy systemu, najczęściej cementowe zaprawy klejące. Dlaczego akurat kleje? Przede wszystkim dlatego, że w porównaniu z innymi składowymi systemu stosunkowo łatwo jest ten wyrób wyprodukować i w przeciwieństwie do pozostałych elementów występuje on praktycznie w każdym układzie ociepleniowym. I tu od razu pierwsza przestroga dla przyszłych inwestorów. Aby nie być gołosłownym posłużę się cytatem z instrukcji BSO, pod redakcją Panów Rydza, Pogorzelskiego i Wójtowicza, wydanej przez Instytut Techniki Budowlanej. „Niedopuszczalne jest stosowanie elementów składowych z różnych systemów ociepleniowych”. Rozmowy z wykonawcami, i to nie rzadko nawet autoryzowanych, ujawniają fakt zastępowania przez nich firmowych zapraw klejących, przez podobne tańsze wyroby, niestety gorszej jakości. Uczulam więc w tym miejscu inwestorów - systemodawca zapewnia Was, że wszystkie elementy jego systemu współgrają ze sobą bez zarzutu. Mieszanie systemów lub stosowanie klejów pozasystemowych pogarsza trwałość całego układu. Sprawdzajcie więc wykonawcę jakiego kleju używa i sami też nie idźcie na łatwiznę (czyt. potanienie za wszelką cenę), bo skutki mogą być opłakane, a i karę przy okazji można zapłacić.
Rodzaje klejów
Każdy element systemu, w tym również klej powinien posiadać wydaną przez ITB Aprobatę Techniczną lub Eurpoejska Aprobatę Techniczną ETA. Pierwszy, zasadniczy podział klejów do ociepleń rozróżnia dwie grupy: cementowe zaprawy klejące i masy klejące. Czynnikiem wyróżniającym te typy materiałów jest rodzaj spoiwa. Znacznie popularniejsze zaprawy klejące produkowane są jako suche mieszanki cementu, kruszywa i dodatków modyfikujących. Przygotowuje się je do użycia poprzez wsypanie całej zawartości worka do naczynia z odmierzoną ilością wody (proporcje mieszanki podana na opakowaniu) i wymieszanie, aż do uzyskania jednolitej konsystencji bez grudek. Natomiast masy klejące produkowane są jako gotowe do użycia, a spoiwem jest w nich dyspersja. Mimo, że są one przygotowane w formie pasty, przed użyciem należy je mimo wszystko przemieszać, celem wyrównania konsystencji. Niektóre masy klejące produkowane są jako dwuskładnikowe, czyli do wymieszania z cementem. Który z klejów jest lepszy? Za zaprawami klejącymi przemawia ich ogólna dostępność na rynku, niska cena i możliwość stosowania zarówno do styropianu, jak i wełny mineralnej. Atutem mas klejących jest między innymi większa przyczepność do trudnych podłoży, a w przypadku mas gotowych łatwość korzystania.
Drugi podział należy przeprowadzić w oparciu o rodzaj przyklejanego materiału termoizolacyjnego, który może stanowić styropian, płyty XPS bądź wełna mineralna. W związku z tym producenci klejów muszą zróżnicować niektóre parametry swych produktów tak, by dostosować je do rodzaju przyklejanych płyt. Cechami materiału termoizolacyjnego, które warunkują parametry klejów są przede wszystkim nasiąkliwość, przyczepność, stopień odkształcalności mechanicznej płyty. Kleje do styropianu i do wełny różnią się więc grubością kruszywa, zawartością cementu i niektórymi dodatkami modyfikującymi.
Trzeci podział może wystąpić (choć nie musi) w ramach jednego, konkretnego systemu ociepleń, i tylko wtedy gdy termoizolacje stanowi styropian. Podział ten wyróżnia klej do przyklejania styropianu oraz klej do wykonywania warstwy zbrojonej. Dobrej klasy zaprawa posiada parametry pozwalające stosować ją w obydwu przypadkach. Coraz częściej jednak producenci proponują dwa różne kleje w ramach jednego systemu. Przyczyna jest prozaiczna, chodzi o potanienie inwestycji. Lepszymi parametrami muszą charakteryzować się zaprawy przeznaczone do wykonywania warstwy zbrojonej (większa przyczepność i większa elastyczność). Klej do przyklejania styropianu nie musi być aż tak dobry, w związku z tym może być tańszy. Posiadanie w swej ofercie tańszego kleju do przyklejania styropianu to z jednej strony ukłon w stosunku do klienta, a z drugiej element konkurencji między systemodawcami.
Wymagania stawiane klejom
Wróćmy do wspomnianej wcześniej instrukcji BSO wydanej przez ITB, która stawia masom i zaprawom pewne konkretne wymagania techniczne. W praktyce osoby występujące w procesie budowlanym (w naszym przypadku chodzi o ocieplanie ścian) czyli inwestor, projektant i wykonawca, nie muszą zwracać uwagi na szczegółowe wymagania stawiane klejom. Dla nich wystarczające jest fakt posiadania przez dany wyrób Aprobaty Technicznej ITB lub ETA, która rozwiewa wątpliwości na temat jakości materiału i jego przeznaczenia. Warto jednak poznać podstawowe wymagania, jakie stawiane są zaprawom i masom klejącym:
- zawartość suchej substancji oraz straty prażenia stosowanego lub badanego kleju nie mogą różnić się więcej niż 10% w stosunku do danych podawanych przez producenta.
- określana w centymetrach konsystencja kleju powinna wynosić 10 ± 1.
- na warstwie kleju, której grubość nie przekracza 5 mm nie mogą pojawiać się zarysowania skurczowe.
Te parametry jednak niewiele mówią zainteresowanym, dla których ważna jest przede wszystkim przyczepność kleju (oczywiście po za ceną, która jest nie bez znaczenia dla inwestora i parametrami roboczymi cenionymi przez wykonawcę). Wartości przyczepności są również dokładnie określone i wynoszą odpowiednio: do betonu - minimum 300 kPa, do styropianu - minimum 100 kPa, natomiast przyczepność do wełny nie może być mniejsza niż wytrzymałość wełny na rozrywanie, czyli większa bądź równa 10 kPa. Ponadto minimalna grubość warstwy zbrojonej powinna zapewniać możliwość dokładnego i całkowitego przykrycia i zatopienia siatki zbrojącej.
Pamiętajmy również, że klej jest tylko jednym z elementów systemu i jako taki musi spełnić jeszcze kilka innych wymagań technicznych. Cały układ ociepleniowy kontrolowany jest pod względem oporu cieplnego, wodochłonności, przyczepności międzywarstwowej, odporności na mróz, starzenie i uderzenia, funkcjonalności oraz oporu dyfuzyjnego.
Przyklejanie płyt izolacyjnych.
Wszelkie prace z zaprawami i masami klejącymi wykonuje się ręcznie, choć w ofertach niektórych firm pojawiają się zaprawy dające nanosić się maszynowo. Płyty izolacyjne można mocować do ściany na kilka sposobów. W każdym z nich występuje zaprawa lub masa klejąca. Pamiętajmy, by przed przystąpieniem do pracy odpowiednio przygotować podłoże i zapoznać się z metodą mocowania zalecaną przez producenta kleju (jest ona z pewnością opisana na opakowaniu wyrobu). Nawet najlepsza jakość kleju nie jest w stanie zapewnić odpowiedniej przyczepności do słabego, zabrudzonego podłoża. Za prawidłowy dobór kleju i technologii mocowania płyt odpowiedzialny jest projektant ocieplenia.
Mocowanie płyt styropianowych można przeprowadzić wyłącznie za pomocą kleju, ale pod pewnymi warunkami. Przede wszystkim podłoże musi być odpowiednio nośne, wysokość budynku nie może przekraczać 12 m, a grubość styropianu musi być mniejsza niż 15 cm. Nie są to jednak warunki wystarczające. Jeśli np. stosujemy system z oddzielnym klejem do przyklejania styropianu należy sprawdzić, czy jego producent nie zaleca dodatkowego mocowania mechanicznego. Kołkowanie warto wykonać również, gdy fragmenty lub całe ocieplane powierzchnie ścian są narażone na ssanie wiatru. Dodatkowe mocowanie można wykonywać po wstępnym związaniu kleju, czyli po upływie 24 godzin od przyklejenia płyt. Klej nakłada się na powierzchnię płyty , metodą „pasmowo-punktową”. Szerokość pryzmy obwodowej, ułożonej wzdłuż krawędzi płyty, powinna wynosić co najmniej 3 cm, a sama pryzma powinna być ułożona około 3 cm od tejże krawędzi. Na pozostałą powierzchnię należy nałożyć równomiernie 6 placków o średnicy 8÷12 cm.
Jeżeli dodatkowo stosujemy kołkowanie, placki należy tak rozmieścić, aby dwa z nich znalazły się w miejscach późniejszych kołków. Naniesiony na płytę klej powinien pokrywać co najmniej 40 % jej powierzchni (60% po dociśnięciu do ściany) i zapewniać odpowiednie połączenie płyty ze ścianą. Po nałożeniu zaprawy, płytę należy bezzwłocznie przyłożyć do podłoża i docisnąć. Należy przy tym uważać, by klej nie pozostawał pomiędzy przyklejanymi kolejno płytami, bo może powodować powstawanie mostków cieplnych.
Przy zastosowaniu płyt z wełny mineralnej, dowolności wyboru metody mocowania nie mamy. W tej technologii ociepleniowej płyty należy przykleić do podłoża zaprawą klejącą a później zamocować je mechanicznie poprzez kołkowanie, niezależnie od wysokości budynku i rodzaju podłoża. W pracach z wełną mineralną można stosować tylko zaprawy cementowe, gdyż są one traktowane jako niepalne (wymóg dla wszystkich elementów systemu klasyfikowanego jako niepalny). Powierzchnię płyty należy najpierw przeszpachlować cienką warstwą zaprawy, a następnie nałożyć „właściwą warstwę”, stosując opisaną powyżej metodę „pasmowo-punktową”. Dopuszczalne jest również równomierne rozprowadzanie zaprawy pacą ząbkowaną po całej powierzchni płyty, oczywiście tylko wtedy, gdy podłoże jest wystarczająco równe. Również w tym przypadku do mocowania za pomocą łączników mechanicznych można przystąpić najwcześniej po upływie doby od przyklejenia płyt.
Nawet w przypadku, gdy wszystkie obciążenia, na które narażony jest układ warstw ociepleniowych przenoszone są na podłoże za pośrednictwem łączników mechanicznych należy stosować zaprawy i masy klejące. W tym układzie zadaniem kleju jest stworzenie dodatkowego połączenia montażowego oraz (a może przede wszystkim) szczelne wypełnienie przestrzeni miedzy płytą i podłożem, ograniczające ewentualne uginanie się płyt i zmniejszające wpływu ssącej siły wiatru.
Wykonanie warstwy zbrojonej
Do wykonania warstwy zbrojonej można przystąpić nie wcześniej niż po trzech dniach od przyklejenia płyt. Warstwę zbrojoną stanowi siatka zbrojąca, wykonana z włókna szklanego, zatopiona w zaprawie bądź masie klejącej. Pracę należy rozpocząć od sprawdzenia stopnia równości płyt. Drugim etapem w przypadku płyt styropianowych jest nałożenie na nie warstwy kleju w formie pasa o szerokości siatki zbrojącej i rozprowadzenie go za pomocą pacy ząbkowanej. Następnie zatapiamy w nim wcześniej przygotowany, odpowiednio przycięty pas siatki. Najpierw wciskamy go w kilku punktach w nałożoną masę, a później dokładnie zatapiamy pacą ząbkowaną tak, by siatka była całkowicie niewidoczna. W przypadku płyt z wełny mineralnej nakładamy warstwę zaprawy klejącej w 2/3 końcowej ilości i rozprowadzamy ją równomiernie po powierzchni. Po zatopieniu siatki nakładamy pozostałą 1/3 ilości zaprawy i dokładnie równamy powierzchnię. Ostatnią czynnością jest wygładzenie powierzchni warstwy zbrojonej gładką pacą metalową. W celu zwiększenia odporności warstwy termoizolacji na uszkodzenia mechaniczne, przed zatopieniem siatki, na wszystkich narożnikach pionowych na parterze oraz na narożnikach ościeży drzwi należy wkleić aluminiowe listwy narożne.
Kilka uwag na zakończenie
Świeżo nałożoną masę bądź zaprawę klejącą należy chronić, zarówno w trakcie prac jak i w okresie wysychania tynku, przed bezpośrednim nasłonecznieniem, działaniem wiatru i opadów atmosferycznych. Stosując się do opisanych technik możemy założyć, że do wykonania 1m² systemu ze styropianem zużyjemy ok. 7÷10 kg kleju, a w przypadku systemu opartego na wełnie ok. 9÷12 kg. Musimy wiedzieć również, że zaprawy cementowe reagują z wodą alkalicznie, dlatego podczas prac należy chronić oczy i skórę.
Kibice to wiedzą, ale nie wszyscy są kibicami. Meczy nie wygrywa się, ani atakiem, ani obroną, ale w środku pola, gdzie panuje niepodzielnie klasyczna „dycha”, czyli kapitan-klej, odpowiedzialny za pracę całego systemu ocieplenia.
Piotr Idzikowski
Grupa ATLAS
2011